Przewlekła niewydolność żylna to choroba, która dotyka niemal połowy kobiet w Polsce i ok. 37 proc. mężczyzn. Jej główną przyczyną jest uszkodzenie zastawek i żył transportujących krew z nóg do serca.
Aby krew mogła swobodnie pokonać grawitację płynąc od stóp w górę, w żyłach muszą sprawnie funkcjonować zastawki żylne. To one przepuszczają krew tylko w jedną stronę – w kierunku serca. W przypadku gdy zastawki ulegają uszkodzeniu, część krwi się cofa, tzw. „refluks żylny” i zalega w żyłach, powodując ich rozciąganie. Poszerzeniu mogą ulec żyły od najdrobniejszych śródskórnych, po większe pni żylne i duże żyły. W wyniku zastoju krwi żylnej utrudniony jest dopływ dotlenionej krwi tętniczej, dochodzi również do nadciśnienia żylnego, które destrukcyjnie oddziałuje na ściany żył – wpływa na rozkład kolagenu osłabiając ściany oraz zastawki żył. W dalszej kolejności prowadzi to do przewlekłego uszkodzenia ścian i zastawek, i inicjuje proces zapalny.
Aby transport krwi w żyłach kończyn dolnych zachodził prawidłowo potrzebna jest także praca pompy mięśniowej, czyli mięśni nóg, które przyspieszają obieg krwi. Brak aktywności fizycznej doprowadza do zastoju krwi w żyłach i staje się czynnikiem wpływającym na rozwój przewlekłej choroby żylnej.
Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ) należą:
- rodzinna uwarunkowania – badania pokazują, że ryzyko zachorowania wynosi ponad 90% w przypadku, gdy u obojga rodziców zdiagnozowano PNŻ,
- genetyczne uwarunkowania – osłabienie ścian żył i struktury zastawek,
- przebyta zakrzepica – skutkująca występowaniem zespołu pozakrzepowego,
- płeć żeńska,
- wiek – wraz z wiekiem wzrasta ryzyko choroby,
- ciąża,
- stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
- siedzący lub stojący tryb pracy,
- brak aktywności fizycznej,
- zakładanie nogi na nogę,
- otyłość,
- wysoki wzrost,
- wady postawy (np. płaskostopie),
- nawykowe zaparcia.
Przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych charakteryzuje się bardzo szerokim spektrum objawów, które zależą zarówno od stopnia zaawansowania choroby, jak indywidualnej wrażliwości chorego.
We wczesnym etapie choroby chory odczuwa „ciężkość nóg” nasilającą się pod koniec dnia i ustępującą po odpoczynku. Pojawiają się też niewielkie obrzęki oraz bóle nóg, które nasilają się w trakcie stania, a ustępują po uniesieniu nóg ku górze – powyżej poziomu serca. U niektórych chorych mogą występować kurczowe bóle łydek, pulsowanie i swędzenie skóry. Zmiany chorobowe można zaobserwować również na skórze:
- poszerzone drobne żyły śródskórne przypominające pajączki (tzw. teleangiektazje),
- poszerzone większe żyły śródskórne, przeświecające na niebiesko przez skórę (tzw. żylaki siatkowate),
- wybrzuszone ponad poziom skóry miękkie żyły, będące zmianami żylakowatymi w obrębie większych pni żylnych.
Wraz z postępem przewlekłej niewydolności żylnej zmiany te stają się bardziej widoczne. Gdy uszkodzeniu ulegają duże żyły pojawiają się też nasilone, nieustępujące obrzęki – początkowo w obrębie kostek, ale z czasem granica ich występowania przesuwa się ku górze. Z powody nadciśnienia tętniczego część krwi wydostaje się poza obręb naczyń żylnych i ulega rozpadowi. Powstająca po rozpadzie hemoglobiny hemosyderyna gromadzi się tkance – tworzą się drobne, brązowe plamki, z czasem zlewające się w jednolite plamy w okolicy nad kostkami. Dalszy postęp choroby prowadzi do zmian zanikowych skóry i tkanki podskórnej, a finalnie do powstania owrzodzenia żylnego.
Podstawą w zapobieganiu przewlekłej niewydolności żylnej jest eliminacja zależnych od nas czynników ryzyka. Ważna jest zarówno systematyczna aktywność fizyczna, jak i zmodyfikowanie codziennych nawyków, które mogą prowadzić do rozwoju choroby.
Działania profilaktyczno-lecznicze w niewydolności żylnej kończyn dolnych:
- zmiana trybu życia, w tym prawidłowe odżywianie się,
- unikania długotrwałego siedzenia lub stania bez ruchu, obejmuje to m.in. przystosowanie stanowiska pracy,
- odpoczynek z nogami uniesionymi powyżej poziomu serca,
- unikanie gorących kąpieli i sauny,
- unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce,
- stosowanie zimnego lub chłodnego prysznica okolic goleni – zmniejszy to obrzęk stóp i zredukuje uczycie ciężkości nóg,
- redukcja wagi.
W sytuacji gdy same zmiany stylu życia to za mało, z pomocą przychodzi kompresjoteriapa, czyli stosowanie odpowiednio dobranych i dopasowanych indywidualnie do pacjenta pończoch, podkolanówek czy rajstop uciskowych.
Aby złagodzić objawy choroby i poprawić jakość życia stosuje się również preparaty o działaniu przeciwzapalnym, zmniejszającym przepuszczalność naczyń włosowatych i redukującym obrzęki. Leczenie chorych z zaawansowanymi objawami przewlekłej niewydolności żylnej obejmuje terapie małoinwazyjną i inwazyjną – polegające na eliminacji niewydolnych naczyń żylnych.
PIŚMIENNICTWO:
- Gutknecht et al. Forum Medycyny Rodzinnej 2007, tom 1, nr 2, 115–123.
- dr Elżbieta Łastowiecka-Moras, Profilaktyka przewlekłej niewydolności żylnej. Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka, nr 6, 2015
- Krasiński Z. et al. 2014 Przewlekła niewydolność żylna – epidemiologia i leczenie farmakologiczne. Praca przeglądowa. Przegląd flebologiczny 2014. 22,1,1-16.
- Zubilewicz R., Jaroszyński A. 2015. Przewlekła choroba żylna. Forum Medycyny Rodzinnej 2015, tom 9, nr 5, 400–404.
- dr Marek Ciecierski Przewlekła niewydolność żylna. dr Marek Ciecierski | Przewlekła niewydolność żylna dostęp: 05.11.2022
- Prof. dr hab. med. Marcin Gabriel W jaki sposób dochodzi do przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ)? Być Zdrowym MediaPlanet, https://www.byczdrowym.info/serce-i-krew/co-trzeba-wiedziec-o-przewleklej-niewydolnosci-zylnej/ dostęp: 06.11.2022.
- Przewlekła niewydolność żylna. Chirurg Naczyniowy, 28.01.2019. https://chirurg-naczyniowy.warszawa.pl/przewlekla-niewydolnosc-zylna-objawy-przyczyny-oraz-leczenie dostęp: 06.11.2022.
